به گزارش بهداشت نیوز، هاری یک بیماری عفونی حاد و کشنده ویروسی است که موجب التهاب مغزی حاد می‌شود. ویروس از طریق بزاق حیوان مبتلا به هاری و متعاقب گاز گرفتن حیوان هار وارد بدن می شود. این بیماری مخصوص پستانداران اهلی و وحشی بوده و انسان و سایر حیوان‌های خونگرم پستانـدار به‌طور تصادفی به آن مبتـلا می شوند.
به غیر از خفاش که جزو پستانداران است و می تواند به هاری مبتلا شده و بیماری را منتقل کند، دیگر پرندگان، همچنین ماهی ها، خزندگان و دوزیستان به هاری مبتلا نمی شوند؛ بنابراین زخم های ایجاد شده در اثر تماس و سا گزش این حیوانات باعث انتقال بیماری هاری نمی شود.
بیماری هاری سابقه طولانی دارد، به طوری که دو هزار و سیصد سال قبل از میلاد حضرت مسیح در مصر و یونان باستان وجود داشته و ارسطو هم از آن یاد کرده است. ابن سینا نیز از آن به عنوان بیماری ترس از آب نام برده است. در سال ۱۸۸۵ لویی پاستور بر ضد آن واکسن تهیه کرد که این امر سرآغاز تحقیقات در این زمینه شد.
ویروس هاری می‌تواند همه پستانداران خونگرم و انسان را مبتلا کند و در صورت بروز علائم، همه موارد به مرگ حیوان و انسان می انجامد. در کشور ما برای کسانی که به وسیله حیوان مشکوک به هاری گاز گرفته شده باشند واکسیناسیون ضد هاری برای پیشگیری از بیماری انجام می شود. هر چند مراجعه به موقع افراد مواجهه یافته با حیوان گزیدگی به مراکز درمان هاری یا خانه بهداشت و انجام درمان، از ابتلای افراد به این بیماری به سادگی پیشگیری می کند؛ اما مواردی مشاهده می شود که با وجود دریافت واکسن و درمان به موقع، باز هم امکام ابتلای فرد به بیماری و جان باختن فرد مبتلا وجود دارد. به طور مثال از پنج مورد مرگ انسانی اتفاق افتاده در جمعیت تحت پوشش دانشگاه شیراز از سال ۱۳۹۹ تا شش ماهه نخست سال جاری، سه مورد با وجود دریافت درمان به موقع، متاسفانه به بیماری هاری مبتلا شده و جان باخته اند.
چرا آگاهی در مورد بیماری هاری اهمیت بالایی دارد؟
۱. میـزان کشندگی بـالا (صـددرصـد)، به طـوری کـه پس از ظهور عـلائم بالینی چه در انسان و چه در حیـوان، قابل درمان نبوده و بیمار محکوم به مرگ است.
۲. افزایش روند موارد حیوان گزیدگی در انسان
۳. خسارت هـای اقتصادی نـاشی از این بیمـاری مانند هزینه بسیار بالای درمان موارد انسانی و تلفات ناشی از این بیماری در دام‌هـا
نشانه های بیماری هاری در حیوانات
مهمترین علایم، تغییر در رفتار و عادات حیوان است، به گونه ای که حیوان در ابتدا یا به گوشه ای پناه می برد و بالاخره در اثر فلج اندامی و دستگاه تنفسی تلف می شود( تقریبا ۲۰درصد موارد) و یا در بیشتر مواقع (۸۰ درصد موارد) حیوان مضطرب و کم کم به صورت وحشی و درنده درآمده و به هر کس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله می کند. کف از دهانش سرازیر شده و به علت نبود امکان بلع؛ بر اثر گرسنگی و تشنگی و سرانجام بر اثر فلج دستگاه تنفسی می میرد.
راه های سرایت بیماری هاری
گزیدگی حیوانات:
اصلی ترین راه سرایت بیماری هاری، گاز گرفتن به وسیله حیوانات است. در مورد گربه و گربه سانان از طریـــــق پنجه کشیدن انتقال بیماری صورت می گیرد، زیرا گربه دایم مشغـــــــول لیسیدن پنجه هایش می باشد و پنجه ها آلوده به بزاق می شود و در موقع پنجه کشیدن می تواند ویروس را از طریق خراش به انسان منتقل کند.
پوست:
بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در پوست وجود داشته باشد و پوست با بزاق حیوان بیمار، آلوده گردد بیماری قابل سرایت است.
مخاط:
سگ ها و گربه های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی (دوره کمون) بیماری هاری هستند می توانند ویروس را از طریق لیسیدن مخاط لب، چشم و بینی به صاحبان خود منتقل کنند.
دستگاه گوارش:
با وجود این که تاکنون انتقال بیماری از این راه هنوز گزارش نشده است، اما به دلیل کشندگی ۱۰۰درصد بیماری، گوشت و سایر فرآورده های دام مشکوک یا آلوده، غیر قابل استفاده است.
اقدامات اولیه پس از گاز گرفتگی حیوان
۱. بی درنگ ناحیه گاز گرفته شده را با آب تمیز و صابون به مدت ۲۰ دقیقه شستد و شو دهید.
۲. از بخیه زدن عضو آسیب دیده خودداری کنید، مگر با مشورت مرکز درمان هاری در محل زندگی
۳. مصدوم را به مرکز بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی و یا خانه بهداشت برسانید تا واکسن هاری، واکسن کزاز و آنتی بیوتیک تجویز شود. تمامی موارد حیوان گزیدگی چه اهلی و چه وحشی را باید هار تلقی کرد و بیمار را باید در سریع ترین زمان ممکن تحت اقدامات پیشگیری قرار داد؛ این موضوع به قدری اهمیت دارد که اگر حیوان گزنده مثل سگ دارای قلاده و واکسیناسیون کامل نیز باشد، باید اقدامات پیشگیری و درمان را برای فرد به فوریت انجام داد، به این معنی که داشتن سابقه واکسیناسیون حیوان مانعی برای انجام «واکسیناسیون» فرد مجروح نیست.
۴. در صورت امکان، حیوانی که فرد را گاز گرفته باید قلاده کرده یا در اتاق یا انباری نگهداری کرد و اگر حیوان ولگرد است، ضمن رعایت جوانب احتیاط برای اینکه بار دیگر گاز گرفته نشوید، آن را به دام اندازید و اگر این امکان وجود ندارد، نوع، رنگ، اندازه، ظاهر و دیگر نشانه های حیوان را به خاطر بسپارید تا قابل شناسایی باشد و بلافاصله با اداره دامپزشکی شهرستان خود تماس بگیرید. اگر مجبور به کشتن حیوان شوید، بدون آسیب رساندن به سر حیوان، این کار را انجام دهید، چرا که برای تشخیص و آزمایش ها، به سر حیوان نیاز است و پس از نمونه برداری از سوی مامور دامپزشکی، لاشه حیوان را طبق دستور دامپزشکی دفن کنید، به گونه ای که دور از دسترس حیواناتی مانند سگ، گربه، گورکن، روباه و دیگر گوشتخواران باشد.
کنترل بیماری هاری
برای کنترل بیماری هاری هر فردی باید در این زمینه احساس مسوولیت کند. انجام اقدامات زیر می تواند در کنترل بیماری هاری موثر باشد:
۱. خـودداری از نگهداری سگ و گـربـه در منزل و در صـورت نگهداری، قلاده زدن و واکسیناسیون حیوان علیه هـاری
۲. خودداری از تردد سگ های خانگی و صاحب دار در معابر عمومی و پارک هـا
۳. جلوگیری از نزدیک شدن کودکان به سگ ها و گربه های بدون صاحب یا ولگرد
۴. توجه خاص به گازگرفتگی حیوان ها هر چند جزئی و به صـورت خراش باشد، مراجعه فوری فرد مجروح به مرکز درمان هاری در شهرها یا خانه بهداشت در روستاها
۵. استفاده از کیسه‌های مخصوص حمل زباله و همکاری با مأموران شهرداری در هنگام جمع آوری زباله و خودداری از ریختن زباله و پسمانده های غذایی در اطراف منازل و گذرگاه‌ها و معابر عمومی به دلیل جمع شدن حیوانات ولگرد و بالا رفتن شانس گزیده شدن توسط این حیوانات و احتمال بروز هاری در انسان
۶. همکاری با مأموران شهرداری و اداره حفاظت محیط زیست و بخشداری در جمع آوری سگ‌هـای ولگرد
۷. جلوگیری از تماس سگ های خانگی با سگ های ولگرد به دلیل پیشگیری از انتقال بیماری هاری از حیوانات ولگرد به حیوانات صاحبدار
۸. در صـورت بـروز هـرگونـه تغییر رفتار در حیوانات، بـایـد فـوری به دامپزشکی اطلاع داده شـود.
۹. در ایران بیش از ۸۵درصد از مـوارد حیـوان‌گزیدگی تـوسط سگ اتفاق می‌افتد که بیشتر این موارد به سگ‌های خانگی و سگ گله اختصاص دارد و علت اصلی آن، نبود قلاده‌گذاری و بازی با این حیوانات است.
«احمدرضا رضایی»، کارشناس بیماری های واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شیراز